Τρίτη 21 Απριλίου 2009

ΜΝΗΜΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑΣ, ΜΝΗΜΗ ΡΕΝΑΣ ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ

Η Ρένα Χατζηδάκη (1943-2003) κόρη του Μύρωνα Χατζηδάκη και της συγγραφέως Λιλής Ζωγράφου, αποτελεί μια σπάνια περίπτωση της ελληνικής λογοτεχνίας. Προικισμένη με ένα μοναδικό ποιητικό τάλαντο, βασανιζόταν από μια καταλυτική γι’ αυτήν ανασφάλεια που την έκανε να σκίζει όλα τα έργα που έγραφε! Περισώθηκαν, παρά τη θέληση της, δύο μονάχα έργα της: Μια μικρή συλλογή με τα πρωτόλεια παιδικά της ποιήματα που τα κυκλοφόρησε το 1959 η μάνα της χωρίς να τη ρωτήσει –κάτι που ίσως να έπαιξε ρόλο στη μετέπειτα στάση της- και το ποίημα ποταμός «Κατάσταση Πολιορκίας» που στην κυριολεξία της το υπεξαίρεσε μια συγκρατούμενη της στις φυλακές Αβέρωφ το 1968, όπου εξέτιε πολυετή φυλάκιση για αντίσταση κατά της χούντας. Όταν βγήκαν με την πρώτη αμνηστία του καθεστώτος, έδωσε η φίλη της το ποίημα που το υπόγραφε σαν «Μαρίνα», στον Μίκη Θεοδωράκη ο οποίος ενθουσιάστηκε και αμέσως το μελοποίησε. Το έγραψε πρόχειρα με τη φωνή του σε μια κασέτα και μέσα από παράνομη οδό το έστειλε στη Γαλλία όπου με μια λιτή ενορχήστρωση κρουστών από το Γιάννη Μαρκόπουλο, κυκλοφόρησε σε δίσκο με τις φωνές της Μαρίας Φαραντούρη και του Αντώνη Καλογιάννη. Για 23 ολόκληρα χρόνια, μέχρι το 1991 που κυκλοφόρησε το ποίημα από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη με το πραγματικό της όνομα, ξέραμε σαν στιχουργό του τραγουδιού τη «Μαρίνα».
Το «Κατάσταση Πολιορκίας» είναι ένα καταγγελτικό και εκ πρώτης όψεως απαισιόδοξο ποίημα και αυτός ίσως να είναι ο λόγος που δεν παίζεται συχνά αυτό το τραγούδι. Το 1968 που γράφτηκε ήταν μια στιγμή που ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού λαού συμβιβαζόταν με το καθεστώς στη λογική του «κοιτάζω τη δουλειά μου», κάτι που καταγγέλεται με σφοδρότητα στους στίχους του ποιήματος. Κατά βάθος όμως το ποίημα είναι αισιόδοξο γιατί μιλάει για την ελπίδα των νέων παιδιών, πράγμα που δεν άργησε να φανεί 5 χρόνια αργότερα με την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Εκείνο όμως που είναι συγκλονιστικό σε αυτό το ποίημα – θα το καταλάβετε και μόνοι σας από τους στίχους που παραθέτω- είναι αυτή η καταπληκτική διαχρονικότητα που διαθέτει: σαράντα χρόνια περάσανε και είναι σαν να γράφτηκε τώρα !



Κατάσταση Πολιορκίας

Στίχοι: Μαρίνα, Ρένα Χατζηδάκη
Μουσική: Θεοδωράκης Μίκης
Πρώτη εκτέλεση: Μαρία Φαραντούρη & Αντώνης Καλογιάννης ( Ντουέτο )


Ι

Καθώς το παιδί, που σημαδεύεται απ' την πρώτη γνώση της μοναξιάς,
ο καιρός κι η απαντοχή θα κάνουνε συντρίμμια την καρδιά μου
και θα 'χω χάσει για πάντα τους δρόμους, τους δρόμους μου,
σα θα μ' αφήσουνε να βγω από δω.
Θα γυρίζω γυρεύοντάς σε παντού,
στα ισοπεδωμένα τοπία,
στα κομματάκια εκείνου του καθρέφτη,
στις σπαταλημένες ματιές,
να βρω ξανά το πρόσωπό σου,την καρδιά μου γυρεύοντας

και θα μιλώ και θα μιλώ τη γλώσσα,
που ήταν κάποτε δική μας,
που ήταν κάποτε το μόνο δικό μας που μας είχε απομείνει
μέσα στους ίσκιους των νεκρών χρωμάτων
των νεκρών εικόνων
όταν οι νύχτες μας ήταν απλά επεισόδια
της μεγάλης νύχτας που άρχισε πριν -πόσον καιρό;

Πώς να μετρήσω τον καιρό εδώ μέσα,
τις σεληνιακές σου διαλείψεις,
τ' αστρικά σου πηδήματα.
Πώς να μετρήσω την πορεία μου τεθλασμένη,
την απρόβλεπτη τροχιά της απουσίας σου,
μέσα σε τούτο το αμείλικτο διαστημόπλοιο,
μες στην καρδιά της πόλης που ήταν κάποτε δική μου
και τώρα την διαγουμίζουνε τα τανκς;

Εφτάπυλο το χάος,
στεγανό πολιορκημένο μέσα κι έξω από το φόβο με τα χίλια πρόσωπα.
Οι φωνέςτων ανιάτων κοπάζουν κάθε αράδυ στις πεντέμισι.
Οι σειρήνες λεηλατούν κάθε βράδυ τη σιωπή.
Οι κοιμισμένοι κάθε βράδυ ανεξιχνίαστοι νεκροί.
Και πάλι, πάντα πού είναι τα χέρια σου;
Η φωνή σου πού;
Θ' αντέξουν και απόψε τα τοιχώματα; Ή θα χιμήξει το σκοτάδι;
Πώς να μετρήσω;

Καθώς η πρώτη γνώση της μοναξιάς
που σημαδεύει -έφηβο κιόλας το παιδί
η απουσία σου καρφώθηκε μαχαίρι κατακόρυφο στο χωροχρόνο μου
άνοιξε από παντού ξετρελαμένα στόματα
η ασχήμια, που ενεδρεύει να με κατααροχθίσει,
ο πληγωμένος χρόνος σπαρταράει,
μ' αφύσικα τινάγματα
η μελλοθάνατη ειμ' εγώ
Και γύρω μου παντού,
καταμεσίς
κατάστηθα,
στο χάος, στην καρδιά μου,
αιμόσυρτες οι τροχιές
από την αθωότητα στο φόνο,
κι απ' το φόνο στην τύψη,
στο μοιρολόι κι από κει στον άλλο φόνο.

Να σου τραγουδήσω;

Μα κι η φωνή μου, π' αγαπούσες, μαχαιρωμένη.
Φύκια των ουρανών μες την αγρύπνια
τα μαλλιά μου, π' αγαπούσες,
τα χέρια μου πλοκάμια απελπισμένα
κι όπου κι αν ψάξω δε σε βρίσκω πια.
Τετράγωνα κομμάτια σκοταδιού πίσω απ' τα σίδερα.
Η ρωμιοσύνη προδομένη, προδοσιά μαχαίρι στην καρδιά.
Το πληγωμένο φως μετά τις δέκα,
οι θόρυβοι ανεξήγητοι, οι ανάσες.
Η δίχως νόημα θυσία,
η πολιορκία,
η απουσία
το τσιγάρο του φρουρού.

Και θα μιλώ τούτη τη γλώσσα

«Πώς άλλαξε αυτό το παιδί, θα λένε οι άλλοι,
κοιτώντας με με το μοναδικό μάτι του τουρίστα Κύκλωπα
ζητώντας να τους μιλήσω για ήρωες
κοιμώντας, οι άλλοι, τις δαιδαλικές νύχτες,
που θα ουρλιάζει από παντού η προδοσία,
σκεπάζοντας τα τανκς, τα αεροπλάνα,
το φόβο,
το βήμα του φρουρού,
τις νύχτες χωρίς εσένα
που θα ουρλιάζει η προδοσία από παντού
που θα ουρλιάζουνε τα συντρίμμια της καρδιάς μου,
τα συντρίμμια σαν τα παιδιά της Ζηνοβίας,
απ' τα πέρατα της γης και της απόγνωσης.
Γιατί και σένα θα σ' έχω χάσει
στο κινούμενο σκοτάδι
όπως κι εμένα,
όπως και τον αγώνα,
που θα 'ταν δύσκολος, αλλά ωραίος
κι ήρθε να γίνει σαπισμένο σταφύλι,

Χωρίς εσένα, πώς;

Σαν την πρώτη μοναξιά,
που η γνώση της χαράζει για πάντα το παιδί
το σώμα μου θα διαλυθεί
τα κύτταρά μου ένα προς ένα θ' αποσυνδεθούν,
πάνω σε τούτο το κρεβάτι του Προκρούστη, τον καιρό,
το σώμα μου ηλιακή κηλίδα, θα εκραγεί,
γράφοντας τ' όνομά σου σ' όλους τους ουρανούς,
τα κύτταρά μου,ένα προς ένα θα κινήσουν να μπολιάσουν τους ανθρώπους
με την ηλικία της οδύνης,
με το μαβί καπνό του δειλινού πίσω από τα σίδερα.
Θα στείλω τα όνειρά μου να ταράξουν το νοικοκυρεμένο ύπνο τους.
Θα στείλω το φόβο να φωλιάσει στις ανύποπτες καρδιές τους,
κι όταν θα 'ρθει η υπάλληλος για καταμέτρηση
«δραπέτευσε», θα πουν οι άλλοι,
παρεξηγώντας τον θάνατό μου.
Και μόνο εσύ θα ξέρεις
μόνο εσύ θα θυμάσαι τα χέρια μου,
το θολό παράπονο του σκυλιού έξω από τη φυλακή,
τις κραυγές των παιδιών πάνω στην ταράτσα
την απόγνωση του κινέζικου πορτρέτου,
τα ελληνικά αινίγματα
-τι είν' αυτό που ανεσαίνει με τα πόδια, και το κατεβάζουνε με κουσέρτα -
και μόνο εσύ θα ξέρεις πώς,
πού χάθηκε το κορμί μου,
τι έγιν'η φωνή μου,
τι η αγρύπνια μου,
τι ήχους έχει ο φόβος
κι η απόγνωση τι πρόσωπα.
«Θεέ μου και τι να γίνηκαν του κόσμου οι αντρειωμένοι;»

Μονάχα εσύ θα ξέρεις
εγώ θα μιλώ τούτη τη γλώσσα.

ΙΙ

Μακριά, πολύ μακριά,
ακούγεται η ζωή,

ψηλά πολύ ψηλά λάμπουν τα φώτα
-ίσως- τα φώτα, που μας έκλεψαν
της πολιτείας που μας έκλεψαν
κι η θύμηση απ' το τελευταίο λιόγερμα
και τα βουνά, γύρω δικά μας.

Μακριά πολύ μακριά υπάρχεις.
Πρέπει να υπάρχεις,

Σα να μπορώ ν' αφουγκραστώ το γέλιο σου,
ξανθό, πίσω απ' τους λεκιασμένους τοίχους.
Κάποτε όλα θα μαθευτούνε
που θ' αναλιώσει το παγωμένο κέντρο της μνήμης
-τώρα, παντού, «η κατάθεσή μου, να θυμάμαι τι είπα στην κατάθεσή μου» -
και θα ξανάρθουνε τα χρώματα
ίσως κάποτε που θ' ανοιχτούν οι πόρτες των τάφων,
των σπιτιών, των φυλακών, των νόμων,
να λογαριάσουμε τους νεκρούς μας,
να μοιραστούμε τα καινούργια μας τραγούδια.
Κάποτε θα μάθεις κι εσύ τα υπόλοιπα
θα θυμηθείς και εσύ

μακριά, πολύ μακριά, είσαι η ζωή,
θα είσαι μακριά
τότε εγώ δε θα υπάρχω,

III

Χρόνος παραμορφώθηκε,
Τα χρόνια που έρχονται παραμορφώθηκαν.
Ξέρεις πού θα με βρεις,
Εγώ ο Φόβος.
Εγώ ο θάνατος.
Εγώ η μνήμη, ανήμερη.
Εγώ η θύμηση της τρυφεράδας του χεριού σου,
εγώ ο καημός της χαλασμένης μας ζωής.

Θα πολιορκώ το «κοίταζε τη δουλειά σου» με τη αγωνία μου.
Θα θρυμματίζω τον ύπνο τους μ' άσεμνα, φρικιαστικά βεγγαλικά.
Σφαίρες αμέτρητες θα πέφτουν στους αδιάφορους διαβάτες,
ώσπου ν' αρχίσουν να σφαδάζουν
ώσπου ν' αρχίσουν ν' αναρωτιούνται.
Εμένα δε θα μπορούν να με σκοτώσουν.
Όμως θαρρώ, οι μόνοι που -ίσως -καταλάβουν θα ναι τα παιδιά,
πλούσια απ' την κληρονομιά μας
πρώτη φορά, τα παιδιά
σκληρά στη μνήμη, σκληρά σε μας,
θα διαβάσουν ίσως έγκαιρα
τ' αδέξια μηνύματα των προτελευταίων ναυαγών
διορθώνοντας τα λάθη,
σβήνοντας τα ψέματα,
ονοματίζοντας σωστά, χωρίς ρομαντισμούς τα παιδιά,
χωρίς αναγραμματισμούς ηλικίας
σημαδεμένα από την αστραπή
τη γνώση της μοναξιάς της δύναμης
που σε μας άργησε τόσο πολύ να 'ρθει.

Κι αν τώρα σε γυρεύω απελπισμένα
στα πελώρια κύματα της αγρύπνιας μου
κι αν τώρα κάθε που αναδαίνω
βγαίνει τ' όνομά σου
όταν θ' αρχίσω να γυρίζω στους σκοτεινούς δρόμους του κόσμου,
με μόνο μια χούφτα φεγγαρόπετρες να μ' οδηγούν
τυφλώνοντας τον κόσμο με τις λάμψεις του τρελού γέλιου σου,
της καλόγριας που κρατούσε τα κλειδιά,
κουφαίνοντας τον κόσμο με τους ήχους της ταράτσας,
με τις κραυγές αυτών που βασανίστηκαν κι αυτών που βασανίζουν
τραντάζοντας τον κόσμο με τη γλώσσα τούτη του θανάτου
ίσως τότε θα 'χεις βρει το δρόμο στο δικό σου το λαβύρινθο
ίσως εσύ τότε θα στέκεσαι περήφανο δεντρί,
στο σταυροδρόμι του κόσμου,
μ' όλους τους ποταμούς να φτάνουν μυστικά στις ρίζες σου,
ίσως τότε τα παιδιά σου,
μαζί μ' όλα τα παιδιά,
να προλάαουν τον καιρό και τη ζωή
μια στιγμή πριν απ' το χάος.

Και πια δε θα 'χει μείνει τίποτ' από μένα
ούτε η τύψη που έμελλε να γίνω
ούτε το άγγιγμά μου στο χέρι σου
ούτε το πιο δικό μου, η γλώσσα μου,
μα θα 'χω διαλυθεί σ' όλους τους ποταμούς του κόσμου
θα 'χω γράψει τ' όνομά σου σ' όλα τα χιόνια των γκρεμών θα έχω διασχίσει όλα τα σκοτάδια που φοβόμουνα,
ως την άλλη όχθη
και το κορμί μου -ίσως- νεκρό
μα πάλi ακέραιο θ' αναπαύεται
με γύρω του τη θύμησή σου
και τη λιόλουστη ζωή.



17 σχόλια:

Saq είπε...

Σήμερα ναβαρινο ποιους έχουμε; η χώρα μας έχει στερέψει από μεγάλους ανθρώπους σαν και αυτούς που αναφέρεις. Ούτε ποιητές ούτε συνθέτες, γιατί άραγε;

Tyler Durden είπε...

την ιδέα του μεγάλου την σχηματίζει η κοινωνία αρκετά μετά τον θα΄νατο κάποιου και μάλιστα δεν ξέρω κατά πόσο αυτή είναι πηγαία ή πάντα κατευθυνόμενη από την εξουσία.

Οσο ήταν ζωντανός το Τσε ήταν τρομοκράτης, σήμερα μπορεί να πίνουν στη μνήμη του μεχρι και οι φασίστες.

navarino-s είπε...

@newton γειά σου! Υπάρχουν και σήμερα ταλαντούχοι και διορατικοί άνθρωποι αλλά μένουν στο περιθώριο γιατί υπάρχουν τα άτιμα τα κυκλώματα, βλέπεις!

navarino-s είπε...

@Tyler γειά σου! Το παράδειγμα του Τσε είναι πολύ χαρακτηριστικό! Θυμάμαι τότε πως πανηγύριζαν τα ΜΜΕ ακόμη και τα "κομμουνιστικά" γιατί είχε έρθει σε ρήξη και με τον Κάστρο τότε ο Τσέ!

Unknown είπε...

Ωραιο φιλε ναβαρινο..θα επανελθω με ολοκληρωμενο σχολιο εν καιρω..περνα και συ απο το μπλογκοσπιτο μου.

the monkeys είπε...

πολυ ωραιο το κειμενο σου ναβαρινο μας!!ουτε καν τα ηξερα ολα αυτα γιατι οπως εχω ξαναπει απο ποιηση μαυρα μεσανυχτα...ασε...ντροπη
νομιζω το ποιημα τα λεει ολα...και κυριως καταγγελει την αδιαφορια και τον παρτακισμο που σημερα μας πνιγει σ αυτην την κοινωνια!!

Saq είπε...

Tyler Durden
Ο Θεοδωράκης έχει πεθάνει και δεν το ξέρω; ή μήπως δεν έχει προσφέρει τίποτα;

navarino-s είπε...

@Mr Arvulas γειά σου ρε μεγάλε! "...μια σε βρίσκω μια σε χάνω..." πως λέει ένα τραγούδι! Εγώ περνάω πάντως όταν βάζεις καινούργια ανάρτηση.

navarino-s είπε...

@monkakia καλώς τα μάτια μας! 'Εχετε χρόνο μπροστά σας και θα συναντηθείτε με την ποίηση αρκεί να είστε καλοί αγωγοί της και από όσο έχω καταλάβει εσείς είστε, μη δε του "καθάρματος" Monkey1 εξαιρουμένου!

Γιάννης Χάρης είπε...

μια μικρή διόρθωση:

το συγκλονιστικό αυτό ποίημα δεν κυκλοφόρησε με το πραγματικό όνομα της Ρ.Χ. το 1991, "23 ολόκληρα χρόνια [μετά το 1968]», αλλά το 1974, στις εκδόσεις ΟΛΚΟΣ (εκδότης τότε ο Αντώνης Καρκαγιάννης), με την επίβλεψη της ίδιας της ποιήτριας, μια καλαίσθητη έκδοση με υπέροχες ξυλογραφίες της Μαίρης Σχοινά

στο εξώφυλλο αναγράφεται: "Ρένα Χατζηδάκη (Μαρίνα)", ενώ στην τελευταία σελίδα υπάρχει εκτενής σημείωση ανυπόγραφη, αλλά προφανώς της Ρ.Χ., με το όλο χρονικό, όπου αναφέρεται π.χ. η συνάντηση της ποιήτριας με τον Θεοδωράκη ("Μετά την αποφυλάκισή της, το Μάρτη του 1968, η ποιήτρια συναντήθηκε με το συνθέτη..." κτλ.) κ.ά.

εκτός από τη σχετικά έγκαιρη έκδοση του 1974, η πραγματική ταυτότητα της Μαρίνας έγινε ευρύτερα γνωστή και με τον "Μουσικό Αύγουστο" του 1977, σειρά 30 συναυλιών του Θεοδωράκη στον Λυκαβηττό, όπου η "Κατάσταση Πολιορκίας" ερμηνευόταν εναλλάξ από τη Μαρία Φαραντούρη και τη Μαρία Δημητριάδη

navarino-s είπε...

@Γιάννης Χάρης
Κύριε Χάρη σας ευχαριστώ πάρα πολύ για την επίσκεψη σας στο blog μου! Καταλαβαίνω ότι γνωρίζετε το θέμα πληρέστερα από μένα και σας ευχαριστώ για τις επισημάνσεις σας. Πλην όμως και εγώ μέσω διαδικτύου σε κάποιες πηγές ανέτρεξα και βρήκα τα στοιχεία που παραθέτω. Και συγκεκριμένα:
Α)Στο θέμα της πρώτης εμφάνισης με το πραγματικό όνομα της, η Ελευθεροτυπία της 18-08-2003 γράφει: "Η Ρένα Χατζηδάκη υπήρξε μία από τις πιο σιωπηλές δημιουργούς του καιρού μας. Δεν επεδίωξε ποτέ να εξαργυρώσει τις δάφνες της, ποιητικές και αντιστασιακές. Από το 1968 που έγραψε ως «Μαρίνα» (μόλις 25 ετών) το «τραγούδι-ποταμός», σύμφωνα με τον ίδιο τον Μίκη Θεοδωράκη, το «Κατάσταση πολιορκίας», αποκάλυψε μόλις το 1991, σχεδόν 24 χρόνια μετά, ότι η «Μαρίνα» είναι η ίδια.
Είχε προηγηθεί βέβαια, λίγο μετά τη δικτατορία, η κυκλοφορία ενός μικρού βιβλίου με τίτλο «Κατάσταση πολιορκίας» και την υπογραφή Ρένα Χατζηδάκη, αλλά και πάλι κυκλοφόρησε σε έναν περιορισμένο κύκλο. Ωσπου το 1991 η «Κατάσταση πολιορκίας» κυκλοφόρησε ευρέως από τις εκδόσεις «Γαβριηλίδη», με 8 ένθετες εικόνες του Γιάννη Βαλαβανίδη".
Β)Στο θέμα της συνάντησης του Μίκη με την ποιήτρια ο ίδιος ο συνθέτης σε συνέντευξη του στο Βήμα της Κυριακής 05-06-2005 λέει ότι στο σπίτι της στη Φιλοθέη του έδωσε η Σύλβα Ακρίτα το ποίημα σε χειρόγραφη μορφή και του είπε να φύγει γρήγορα για να μη γυρίσει η Ρένα και το καταλάβει. Δεν αναφέρει συνάντηση με την ποιήτρια.
και
Γ)Στο θέμα της ζωντανής εκτέλεσης του τραγουδιού στην Ελλάδα ο ίδιος ο Μίκης Θεοδωράκης στην πιο πάνω συνέντευξη αναφέρει επί λέξει: "Στην Ελλάδα παρουσιάστηκε στο κοινό μόνο δύο φορές: την πρώτη στον Μουσικό Αύγουστο του 1977 και τη δεύετερη στη Στοά του βιβλίου, στα 1999, με ερμηνευτή τον υποφαινόμενο, ελλείψει έλληνα τραγουδιστή..."

Γιάννης Χάρης είπε...

"Είχε προηγηθεί βέβαια [!], λίγο μετά τη δικτατορία, η κυκλοφορία ενός μικρού βιβλίου [!!] με τίτλο [!!!] “Κατάσταση πολιορκίας” και την υπογραφή Ρένα Χατζηδάκη, αλλά και πάλι κυκλοφόρησε σε έναν περιορισμένο κύκλο [!!!!]"

δημοσιογραφικές προχειρότητες: το "μικρό βιβλίο" είναι Η Κατάσταση Πολιορκίας, δηλαδή ολόκληρο το ποίημα! Ο Ολκός, καίτοι μικρός σχετικά εκδοτικός οίκος, κατέχει τότε [1974] περίοπτη θέση στα εκδοτικά πράγματα της χώρας. Την όλη εκδοτική διαδικασία, επαναλαμβάνω, την παρακολούθησε η ίδια η Ρ.Χ. (είμαι σε θέση να το ξέρω, αφού από το 1972 εργαζόμουν στον Ολκό)

η σημείωση στο τέλος της έκδοσης:

«Το ποίημα αυτό, που είχε πρώτα τον τίτλο Γ.Φ.Α. (Γυναικείες Φυλακές Αβέρωφ), γράφτηκε το Φλεβάρη του 1968 ανάμεσα στους δυο νόμους περί “αμνηστείας” (Α.Ν. 228/1967 και Α.Ν. 282/1968). Το πρώτο μέρος του ποιήματος, στον πολύπλοκο, παράνομο δρόμο που χρησιμοποιήθηκε για να βγει από τις φυλακές και να φτάσει στον προορισμό του σα γράμμα, έπεσε τυχαία στα χέρια του Μίκη Θεοδωράκη, που το μελοποίησε αμέσως. Μετά την αποφυλάκισή της, το Μάρτη του 1968, η ποιήτρια συναντήθηκε με το συνθέτη, του έδωσε το δεύτερο και το τρίτο μέρος του ποιήματος, και οι δύο αποφάσισαν να αλλάξουν τον τίτλο σε Κατάσταση Πολιορκίας και να κυκλοφορήσουν το έργο παράνομα στην Ελλάδα και νόμιμα στο εξωτερικό. Το ψευδώνυμο “Μαρίνα” χρησιμοποιήθηκε στην αρχή για λόγους προφύλαξης και μετά για λόγους αρχών, όσο υπήρχε στρατιωτική δικτατορία. Αυτή εδώ είναι η πρώτη νόμιμη έκδοση του ποιήματος στην Ελλάδα».

το 1977 τώρα, στον Μουσικό Αύγουστο παρουσιάζονται όλα τα μεγάλα έργα του Θεοδωράκη στον Λυκαβηττό· ένα από τα προγράμματα, που επαναλαμβάνεται, αν θυμάμαι καλά, 2 βραδιές, περιλαμβάνει την Κατάσταση Πολιορκίας στο α΄ μέρος και το Πνευματικό Εμβατήριο στο β΄, με τη Δημητριάδη και τη Φαραντούρη, όπως ξανάγραψα (αν το 1999 τραγούδησε ο ίδιος ο Μίκης «ελλείψει έλληνα τραγουδιστή» [!], αυτό δεν το γνωρίζω)

[και] τότε λοιπόν, με την ευκαιρία των συναυλιών, [ξανα]γράφτηκε το όνομα της Ρένας Χατζηδάκη στις εφημερίδες, και με τα πολλά, με την πίεση των φίλων της (στους οποίους συγκαταλέγομαι τα χρόνια εκείνα και εγώ), δέχτηκε να εμφανιστεί και η ίδια στην πρώτη συναυλία και να χαιρετήσει το ενθουσιώδες κοινό

κανένα μυστήριο λοιπόν, πέρα από τα της (γενικής) παρανομίας την εποχή της χούντας

Γιάννης Χάρης είπε...

[αν θέλετε, μπορώ να σας στείλω, για την ιστορία, σκαναρισμένες 2-3 σελίδες από την πρώτη έκδοση με τις ξυλογραφίες της Μ. Σχοινά]

navarino-s είπε...

@Γιάννης Χάρης.
Κύριε Χάρη μένω υπόχρεως που κάνατε τον κόπο να παραθέσετε τόσα πολλά στοιχεία γύρω από το θέμα και να διαφωτίσετε πολλές πτυχές του που εγώ αγνοούσα. Πείθομαι απόλυτα από την εκδοχή σας, μιας και περαν της επαγγελματικής σας ευσυνειδησίας είχατε και την τιμή να είστε και φίλος της αείμνηστης Ρένας. Και για να αποτολμήσω και μια προσωπική ερώτηση: μήπως είστε γυιός του Πέτρου Χάρη; Γιατί κάπου είδα το όνομα του σε αυτούς, που με τα πρώτα ποιήματα της το '59, είχαν διακρίνει και επαινέσει το ταλέντο της.

Θα σας ήμουν και ευγνώμων αν μου στέλνατε και εκείνες τις 2-3 σελίδες που λέτε από την πρώτη έκδοση,έτσι σαν ενθύμιο. Το e-mail μου είναι: laskoukou@yahoo.gr

navarino-s είπε...

@Γιάννης Χάρης
Είδα στο πολύ ενδιαφέρον blog σας, πατρώνυμο Η. οπότε ακυρώνεται το περί πατρός ερώτημα!

Γιάννης Χάρης είπε...

στέλνω τις σελίδες

Πέτρος Χάρης = ψευδώνυμο του Ιωάννη Μαρμαριάδη

navarino-s είπε...

@Γιάννης Χάρης
Σας ευχαριστώ πολύ για τις σελίδες και την πληροφορία. Θα βάλω την ιστοσελίδα σας σε αυτές που παρακολουθώ.