Διαβάζεται ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ του Τζόυς; !!!

Ο Τζαίημς Τζόυς (1882-1941) πριν αφήσει τον μάταιο τούτο κόσμο φρόντισε να κληροδοτήσει στην ανθρωπότητα ένα μυθικό και στοιχειωμένο βιβλίο: τον Οδυσσέα! Το οποίο από το 1923 που πρωτοκυκλοφόρησε στο Παρίσι και μέχρι σήμερα, συνεχίζει να βρίσκεται στο επίκεντρο του διεθνούς λογοτεχνικού ενδιαφέροντος. Πουλάει σταθερά γύρω στις 100 χιλιάδες αντίτυπα το χρόνο και έχουν εκδοθεί μέχρι τώρα κοντά στα 1000 βιβλία σε όλο τον κόσμο που έχουν ως θέμα….τον Oδυσσέα! Στο Δουβλίνο κάθε χρόνο στις 16 Ιουνίου με τη συμμετοχή χιλιάδων «προσκυνητών» από όλο τον κόσμο και με την κατανάλωση πολλαπλάσιων χιλιάδων μπουκαλιών μπύρας guinness που έπινε και ο Bloom, εορτάζεται η «Bloom’s day», από το όνομα του ήρωα του βιβλίου Λεοπόλδου Μπλούμ του οποίου την …Οδύσσεια μιας μέρας: της 16ης Ιουνίου 1904, μας περιγράφει ο συγγραφέας στο εν λόγω ογκώδες δημιούργημα του.
Και όλα αυτά συμβαίνουν κατά τη γνώμη μου γιατί ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ συνεχίζει να παραμένει μοντέρνος και αξεπέραστος μέσα στο χρόνο επαληθεύοντας διαρκώς αυτό που με διορατικό και προφητικό τρόπο είχε διατυπώσει εξ’ αρχής για το έργο αυτό, στη μελέτη του (Ulysses, Order and Myth, 1923) ο μεγάλος ποιητής T. S. Eliot: «Πρόκειται για βιβλίο στο οποίο όλοι χρωστάμε και από το οποίο κανένας μας δεν μπορεί να ξεφύγει». Και πολλοί μεγάλοι συγγραφείς μεταξύ των οποίων η Βιρτζίνια Γουλφ, ο Γουίλιαμ Φώκνερ, ο Χέρμαν Μπροχ, ο Βλαντιμίρ Ναμπόκωφ και ο Άλφρεντ Ντέμπλιν(στο «Μπέρλιν Αλεξάντερπλατς» υπάρχει έντονη μια πνοή …Οδυσσέα!), θεωρείται ότι έχουν επηρεαστεί στη γραφή τους από αυτό το βιβλίο.
Καθότι ο ιδιοφυής δημιουργός του, στα τέσσερα όλα κι’ όλα έργα του που εξέδωσε, φρόντισε να ακολουθήσει μια μεθοδευμένη κλιμάκωση της τεχνικής του και να πείσει για το ταλέντο του, κάτι που συμβαίνει και με πρωτοπόρους δημιουργούς στη ζωγραφική και γι’ αυτό τον συγκρίνουν με το Πικάσο που στην αρχή δημιούργησε κλασσικά έργα υψηλής τελειότητας και μετά σιγά-σιγά πέρασε σε έναν μοναδικό και ανεπανάληπτο μοντερνισμό.
Έτσι και ο Τζόυς αφού έγραψε πρώτα σε κλασική φόρμα τη συλλογή διηγημάτων «Οι Δουβλινέζοι»(1914), έργο υψίστης συγγραφικής τελειότητας που θεωρείται ότι βρίσκεται στο επίπεδο των Τσεχοφικών διηγημάτων, πέρασε στο καινοτόμο και όχι τόσο εύκολα προσβάσιμο: «Το Πορτραίτο του Καλλιτέχνη σε Νεαρή Ηλικία»(1916), προχώρησε στην πλήρη ανατροπή της κάθε συμβατικής φόρμας με τον «Οδυσσέα»(1923) και έκλεισε τον κύκλο του με το τελείως απρόσιτο και μη δυνάμενο να μεταφραστεί σε άλλη γλώσσα: «Finnegans Wake»(1939).
Οπότε για τους Έλληνες αναγνώστες είναι φανερό ότι πλεονεκτούν οι κατέχοντες την αγγλική σε υψηλό επίπεδο, μιας και έχουν πρόσβαση στο πρωτότυπο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν θα αντιμετωπίσουν πολλά άλλα προβλήματα όπως η αλλαγή ύφους - όχι μόνο από κεφάλαιο σε κεφάλαιο αλλά ακόμη και μέσα στο ίδιο κεφάλαιο, όπως λένε ότι συμβαίνει σ' εκείνο όπου κατά την επίσκεψη του σε μια μαιευτική κλινική ο Μπλούμ περιγράφει όλη την εξέλιξη της εγκυμοσύνης μέχρι τη γέννηση, χρησιμοποιώντας όμως διαδοχικά το ύφος των εννέα κυριότερων Βρετανών συγγραφέων από τον 14ο αιώνα μέχρι τον 20ο- εν αντιθέσει μ’ εμάς τους υπόλοιπους που πρέπει να τα βγάλουμε πέρα με τη μετάφραση, μία πολύ σπουδαία, όπως θεωρείται από όλους, μετάφραση του μακαρίτη του Σωκράτη Καψάσκη από τις εκδόσεις Κέδρος. Αφιέρωσε ο άνθρωπος πολλές δεκαετίες της ζωής του σε αυτό το εγχείρημα, κάτι που έχει γίνει με όλους τους μεταφραστές του Οδυσσέα όπου γης!

Αυτή έχω και εγώ από τότε που κυκλοφόρησε –εδώ και 20 χρόνια- αργότερα βρήκα στο Μοναστηράκι και το πρωτότυπο των εκδόσεων Penguin, στο οποίο καταφεύγω για να κοιτάζω κάποια παράξενη πρόταση, μετά πήρα και το «Ulysses, Οδηγός Αναγνωσης» που κυκλοφόρησε ο Άρης Μαραγκόπουλος το 2000 από τις εκδόσεις Κέδρος και αργότερα τη βιογραφία « James Joyce: Η απόκρημνη όψη μιας μεγαλοφυΐας» της Έντνα Ο’ Μπράϊεν από τις εκδόσεις Νεφέλη το 2002.

Και με όλα αυτά και μετά από είκοσι χρόνια έχω να σας παρουσιάσω τον πενιχρότατο απόλογισμό 353 σελίδων από το σύνολο των 816! Και μάλιστα οι 50 από αυτές –τις διάβασα μετά από υπόδειξη γνωστού μου- είναι οι τελευταίες 50 σελίδες του βιβλίου που απαρτίζουν το κεφαλαίο Νο 18 το επονομαζόμενο και «Πηνελόπη» όπου η κυρά Μπλούμαινα (Μόλλυ) με έναν εκπληκτικό εσωτερικό μονόλογο χωρίς σημεία στίξης, περιγράφει τη ζωή της σε ένα κείμενο συναρπαστικό που διαβάζεται από όλους τους αναγνώστες -και μόνο γι’ αυτό θα άξιζε να αγοράσει κανείς το βιβλίο- και που έμελε να επηρεάσει την μεταγενέστερη παγκόσμια λογοτεχνία όσο τίποτα άλλο. Αρκεί να αναφέρω ότι σε δύο από τα σημαντικότερα έργα της μεταπολεμικής μας λογοτεχνίας: «Το Τρίτο Στεφάνι» του Ταχτσή και το «Η Μητέρα Του Σκύλου» του Μάτεσι, νομίζω πως διαχέεται πολύ έντονα το άρωμα «Πηνελόπης».
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι το βάζουμε κάτω! Ζωή να ‘χουμε μπροστά μας και συνεχίζουμε γιατί ενώ δεν ξέρω πόσο χρόνο του πήρε του μπάρμπα –Τζαίημς για να ολοκληρώσει αυτό το βιβλίο, πιστεύω ακράδαντα πως η ανάγνωση του είναι έργο ζωής για εμάς τους "ψωνισμένους" και όπως είπε και ο ίδιος αστειευόμενος σε κάποια συνέντευξη: «Ο ιδανικός αναγνώστης του Οδυσσέα δεν κοιμάται ποτέ!»


                                                                                   Δημήτρης Κουκουλάς
                                                                                         28-02-2010



___________________________
Ιανουάριος 2017: Δεν λουφάρουμε αλλά και χωρίς να ακολουθούμε κατά γράμμα την αυστηρή, περί αγρύπνιας, παραίνεση του συγγραφέα, μετά από 7 ολόκληρα χρόνια και με πολλές μπρος πίσω αναγνώσεις και επαναλήψεις, μένουν ακόμη τα κεφάλαια 16&17. Ένα πρόσχημα, ίσως, μια αφορμή για μια πιο μακροχρόνια ενασχόληση και εμπλοκή με το κορυφαίο αυτό αριστούργημα.